DeepSeek’in R1 yapay zeka modeli, Çin ile ilgili kimi soruları cevaplarken sergilediği garip davranışlarla gündemde: Çinli yapay zeka, kendi kendini işte bu türlü sansürlemeye çalışıyor…
Çin’den gelen ve bir anda ortalığı kasıp kavuran açık kaynaklı DeepSeek R1, 2025 yılının en çok önemli yapay zeka gelişmesi olabilir. DeepSeek R1, şimdi OpenAI’nin genel kullanıcılar tarafından erişilebilen en yetenekli AI modeli olan ChatGPT o1’in performansına denk bir AI modeli. Pek çok kişinin dikkatini çeken DeepSeek, bu muvaffakiyete ulaşma sistemi sayesinde muazzam bir tesir yaratmış, hatta diğer AI şirketlerinin pahasının azalmasına sebep olmuş olsa da, Çin kaynaklı olması, vakitte bir çok telaş ve kuşkuyla müsabakası manasına da geliyor.
DeepSeek’in bir Çin şirketi olması, topladığı dataların tamamının Çin’e gönderilmesi manasına geliyor. Ayrıyeten DeepSeek’in Çin maddelerine uymak zorunda olması sebebiyle, yapay zeka modelinde Çin’e karşı hassas olan her şeye sansür uygulanmak zorunda olduğunu da belirtmekte yarar var.
DeepSeek, kendi kendini sansürlüyor
Kısa bir süre önce ortaya çıktığı üzere DeepSeek, gerçek vakitli olarak kendini sansürlüyor. Görünüşe göre DeepSeek R1, başlangıçta Çin’in sansürlemek isteyebileceği mevzularla ilgili olabilecek herhangi bir soruyu yanıtlamaya çalıştıktan sonra, gerçek karşılıklar vermekten kaçınmak için kendini durduruyor.
The Guardian’ın bildirdiğine göre DeepSeek AI, Tiananmen Meydanı ve Tayvan hakkında soru sorana kadar iyi çalışıyordu. Ayrıyeten haber, DeepSeek’in hassas bir mevzuyu ele almak için fikir zinciri yaklaşımını formüle etmeye başlamadan önce sansürün gerçekleşmediğii dikkat alımlı keşif de dahil olmak üzere diğer DeepSeek kullanıcılarının deneyimlediği sansür hadiselerini da detaylı olarak anlatıyor.
Bunun yerine DeepSeek, soruyu ChatGPT ve diğer AI modellerinin yapacağı gibi yanıtlamaya çalışıyor. Meksika’dan bir kullanıcı, Çin’de ifade özgürlüğünün yasal bir hak olup olmadığını sorduğunda DeepSeek ile yaşadığı tecrübesi paylaştı. DeepSeek’in “düşünceleri“, AI soruyu cevaplamak için bir plan hazırlarken kullanıcının Android telefonunda görünmeye başladı. The Guardian’a göre DeepSeek kendisini sansürlemeden önce karşılık vermeyi düşündüğü mevzuların arasında “Pekin’in Hong Kong’daki protestolara yönelik sert müdahalesi, insan hakları savunucularına yönelik zulüm, Xianjiang yeniden eğitim kampları hakkındaki tartışmaların sansürü, Çin’in muhalifleri cezalandıran sosyal kredi sistemi” benzeri başlıklar yer alıyordu.
DeepSeek bu kademede kendini sansürlememekle kalmadı, benzeyenzamanda cevabında dürüst olma niyetlerini de sergiledi. Niyet zincirinde “herhangi bir taraflı lisandan kaçının, gerçekleri objektif olarak sunun” ve “belki de zıtlığı vurgulamak için Batı yaklaşımlarıyla karşılaştırın” gibi tabirler yer aldı. DeepSeek daha sonra aşağıdaki sözleri içeren muhakeme sürecine dayalı bir karşılık üretmeye başladı:
“Özgür konuşma için etik münasebetler çoklukla özerkliği teşvik etmedeki rolüne – fikirleri ifade etme, diyaloğa girme ve dünyaya ilişkin anlayışı yeniden tanımlama yeteneği – odaklanır.”
“Çin’in yönetim modeli bu çerçeveyi reddediyor, kişisel haklardan çok devlet otoritesini ve toplumsal istikrarı ön planda tutuyor.”
“Çin’de birincil tehdit, muhalefeti etkin olarak bastıran devletin kendisidir.”
Oluşturulan bu karşılık bir sansür gözükmüyor olsa da, bildirilene göre DeepSeek bu noktada yerleşik talimatlara uyarak kendini durdurdu, hazırlanan karşılığı sildi ve “Üzgünüm, buna aynı sorulara nasıl yaklaşacağımı şimdi bilmiyorum. Bunun yerine matematik, kodlama ve mantık sorunları hakkında sohbet edelim!” cevabını verdi.
Elbette diğer AI modellerinde de kimi yerleşik sınırlamalar bulunuyor, fakat bunlar çoklukla kişinin kendisine ya da diğerlerine zarar verebilecekleri mevzularda oluyor. Ayrıyeten Çin’deki AI modeline bunasansürleme komutlarının girilmiş olması, kamuyu yönlendirmek için öbür komutların da girilebileceğine işaret ediyor. Yani burada da TikTok algoritması benzeri benzeyenbir tasa bulunuyor lakin bu sefer çok daha büyük bir soruna dönüşmesi mümkün.
Ayrıca The Guardian, açık kaynaklı DeepSeek R1 sürümünün kurulumunun iPhone ve Android uygulamasıyla aynı sansürle gelmeyeceğini belirtiyor. Lakin çoğu kişinin bu yolu izlemeyeceği ve sordukları sorulara göre gerçek vakitli sansürle karşılaşacakları tahmin edilebilir.