2.000 yıllık gizem: Antikythera Sistemi, aslında düşündüğümüz şey değil miydi?

Dünyanın en eski analog bilgisayarı olarak bilinen Antikythera Sistemi, yeni bir araştırmaya göre, hiçbir zaman tasarlandığı benzeri çalışmamış olabilir. Hakem incelemesine sunulmayı bekleyen bu çalışma, aygıtın fonksiyonelliği hakkında uzun müddettir devam eden tartışmalara yeni bir boyut katıyor.

Antik bir gemi enkazında bulunan bu sistem, Greko-Romen dünyasının teknoloji dehasını gözler önüne seriyor; lakin aygıtın sahiden astronomik hesaplamalar yapıp yapamadığı sorusu hala bir muamma. Antikythera Mekanizması, yıldızların ve gezegenlerin hareketlerini takip etmek için tasarlanmış, karmaşık dişliler ve ibrelerden oluşan bir aygıt olarak biliniyor. M.Ö. 60’lara tarihlenen batık bir gemide keşfedilen bu eser, devrin bilimsel ve mühendislik marifetlerinin bir göstergesi olarak kabul ediliyor.

Ancak, aygıtın ne zaman üretildiği kesin olarak bilinmediği, denizin tabanında geçen 2.000 yılda önemli aşınmaya uğraması, düzeneğin çalışabilirliğine dair net sonuçlar elde edilmesini zorlaştırıyor.

Cihazın, keşfedildiği 1901 yılından bugüne tartışma konusu olması boşuna değil. Kimi bileşenlerinin eksik, dişlilerinin ise bozulmuş olması, ne kadar hassas çalıştığı sorusunu açık bırakıyor.

Üretim kusurları mı, teknolojik sonlar mı?

Araştırmacılar, Antikythera Mekanizması’nın üretimine dair iki farklı çalışmanın bilgilerini bir araya getirerek bir hesaplama modeli oluşturdu. İlk çalışma, Alan Thorndike’a ait ve aygıtın dişlilerindeki üçgen formun, sistemin tekdüze bir hareket yerine hızlanma ve yavaşlamalarla çalışmasına yol açtığını ortaya koyuyor.

İkinci çalışmada ise Mike Edmunds, CT taramaları yardımıyla dişlilerdeki üretim yanılgılarını ayrıntılandırıyor. Eşit olmayan diş dağılımı ve aralıklı üretim kusurları, düzeneğin fonksiyonelliğini önemli şekilde etkileyebilecek faktörler olarak bedellendiriliyor. Araştırmacılar, bu yanılgıların aygıtın bütünlüğünü bozduğunu ve hareketlerinin sık sık takılmaya yol açabileceğini belirtiyor.

Örneğin, Edmunds’un tespit ettiği kusurlar doğruysa, güneş ibresinin hareketi, tam bir dönüşün üçte birini bile tamamlayamadan durabilir. Dahası, Antikythera Mekanizması’nın tek bir hareketle tüm dişlileri çalıştıracak şekilde tasarlanmış olması, herhangi bir bileşendeki sıkışmanın tüm mekanizmayı durdurabileceği manasına geliyor.

Çalışmadı mı, yanlış mı anlaşıldı?

Araştırmacılar, düzenek için iki mümkün senaryo öne sürüyor:

• Cihaz, tasarlandığı çalışmamış olabilir.
• Günümüzde gözlemlenen üretim kusurları, aygıtın üretildiği periyotta bu kadar büyük olmayabilir.

Edmunds’un yaptığı taramalarda görülen hasarlar, aygıtın denizin tabanında geçirdiği 2.000 yıl boyunca önemli biçimde bozulmasından kaynaklanıyor olabilir. Bu da yanlışların, düzeneğin ilk dizaynında gözlemlenenden çok daha bariz olmasına yol açmış olabilir.

Mekanizmanın böylesine hassas bir şekilde üretilmiş olması gerektiği göz önüne alındığında, birtakım uzmanlar aygıtın astronomik ölçümler için pratik bir araç olmaktan çok bir eğitim ya da sergileme amaçladığı taşıyor olabileceğini düşünüyor. Bu görüş, aygıtın fonksiyonelliğine dair net bir değerlendirme yapılmasını daha da karmaşık hale getiriyor.

Antikythera Sistemi: Devam eden bir gizem

Sonuç olarak, Antikythera Düzeneği hakkında varılan bulgular, aygıtın gerçek işleyişine dair tartışmaları tamamen sonlandırmış değil. Çalışmanın yazarları, bilgilerin dikkatle yorumlanması gerektiğini ve sistemin nasıl ve ne hedefle çalıştığını anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu vurguluyor.

Bu çalışmanın ön baskısı, arXiv platformunda araştırmacılara sunulmuş durumda. Bilim dünyası, bu antik şahanenin sırlarını çözmeye bir adım daha yaklaşmayı umuyor.